Romans. Malgranda urbo en la departamento Drôme, en Francujo. Malnova horloĝturo. Mallarĝaj stratetoj, el kiuj ŝajnas blovi la vento de pasinteco. Granda ŝu-industrio.
Tion ĉi povus diri pri Romans gvidlibroj.
Mi tamen venis tien ne kiel turistino. Mi venis, por semi en tiun grundon la esperantajn semojn, por instrui la lingvon kaj veki por ĝi intereson kiel eble plej grandan.
Bonegan propagandon por Esperanto prezentas diverstemaj prelegoj en nia lingvo, tradukataj por la vasta publiko en la lingvon nacian. La personoj, kiuj venas aŭskulti paroladon pri tiu aŭ alia temo, eĉ ne rimarkas, kiel oni verŝas en iliajn animojn la esperantan „venenon“.
Tion ĉi ni decidis en Romans — kaj la lokaj gazetoj anoncis prelegon pri Polujo, kun lumbildoj kaj popolaj melodioj. Homoj venis grandnombre.
Kaj ili aŭskultis pri tiu lando, por ili preskaŭ ekzotika, pri ĝiaj dornoj kaj rozoj, pri la tataroj, svedoj kaj turkoj, pri la „ĉevaleto“ de Zwierzyniec, pri la legenda filikfloro, pri la malnovaj „kulikoj“, pri la kutimoj kristnaskaj kaj paskaj k. t. p.
Ili aŭskultis kun simpatio kaj intereso, sed tiuj impresoj ne ĉe ĉiuj estis egalaj. Jen tie, en la tria vico, virino, kiu ŝajnas gluti ĉiun vorton de la tradukanto, aŭ, pli ĝuste, travivi ĝin. Tie, en la mezo, sidas viro, juĝante laŭ la aspekto, simpla laboristo, kaj aŭskultas kun stranga melankolio kaj for, en la fundo de la ĉambro, iu, laŭvide intelektulo, ridetas sopire.
Kiam antaŭ unu jaro mi ekvojaĝis al Svedujo, la Ministerio de la Eksterlandaj Aferoj disponigis al mi belajn lumbildojn. Tiuj lumbildoj plaĉis egale en Gefle kaj en Tarare, en Ockelbö kaj en Belforto, en Stokholmo kaj en Ljono, kaj nun la publiko de Romans rigardis la vidaĵojn el Krakovo kaj Varsovio, tipojn el Łowicz kaj el Tatroj.
Poste sekvis muziko. Gramofonajn diskojn ekturnis bonega aparato. Unue — marŝo el la napoleona epoko, kiun kantis la legioj de Dąbrowski, batalantaj por Napoleno en Italujo — kaj kiu poste iĝis pola nacia himno. La publiko staras. Poste ŝprucis el la aparato ĥorkante la kristnaska melodio „Di‘ naskiĝas…“
La virino en la tria vico aŭskultas kun ravo en la vizaĝo, kaj ŝiaj palpebroj ruĝiĝas, ekbrilas larme la okuloj.
La tradukanto anoncis mazurkon. Ĝenerala „aaa!“ elŝiris sin el la brustoj de la ĉeestantoj, kaj, kvazaŭ ili havus polan sangon en la vej-
