Maria/Ĉapitro XIX
Mi trapasis pli ol unu leŭgo sur la vojo, kaj mi klopodis per skuo malfermi la pordon kiu kondukis al la herbejo de la farmbieno de la patro de Emigdio. Venkinte la reziston de la ŝimplenaj ĉarniroj kaj aksoj, kaj la eĉ pli fortan reziston de la ferma mekanismo, konsistante de ŝtonego ensakigita, kiu pendante de la plafono, turmentis la pasantojn fermtenante tiun eksterordinaran aparaton, mi sentis min bonŝanca ke mi ne enkotiĝis en tiu plenŝtona kototereno, kies respektindan antikvecon oni konis per la koloro de la stagnata akvo.
Mi trairis mallongan ebenaĵon en kiu la volpovosta herbo, la melongenoj kaj la rubusujo regis sur la marĉaj herboj; tie manĝis foliojn kelkaj pormuelejaj ĉevaloj kun razitaj kolharoj kaj vosto; tie kuretis ĉevalidoj kaj meditis maljunaj azenoj, tiom batitaj kaj kripligitaj de la lignoŝarĝado kaj la krueleco de la pelistoj, ke Buffon perpleksiĝus se li devus klasifiki ilin.
La domo, granda kaj antikva, ĉirkaŭita de mango- kaj kokosarboj, elstarigis sian cindrokoloran kaj feblan tegmentan tegolaron sur la alta kaj kompakta bosko de la kakaokultivo.
Ne elĉerpiĝis la obstakloj por alveni; ĉar mi stumblis kontraŭ la staloj ĉirkaŭitaj de tetillal****; kaj tie estis tio pri ruligi*** ŝtoptrabojn de fortikegan bambuoj sur la diskunigitaj ŝtupoj. Venis helpi min du negroj, viro kaj virino: li, sen plia vestaĵo ol kalsono***, montris la atletan dorson brilanta per la partikulara ŝvito de la razo; ŝi per follao** de blua fula** kaj por** ĉemizo ŝi tukon nodigitan en la nuko kaj zonita per la pretina***, kiu kovris al bruston***. Ambaŭ surhavis ĉapelon de junko** , de tiuj kiuj post malmulte da uzo umbreliĝas kaj akiras kororon de pajla tegolaro.**
Iris la ridema** kaj fumema paro nenio alia ol alfronti alian el la ĉevalidoj iuj estis en al vico de la mayal***; kaj mi sciis ial, ĉar vekis mian atenton vidi ne nur la nigron sed ankaŭ sian kunulinon,armitaj per ŝnuroj por enligi.** En krioj kaj kuroj ili estis kiam mi elrajdis** sub la alo** de la domo, preteratentante la minacojn de la nebonvenigaj hundegoj kiuj kuŝis sub la apogilbenkoj*** de la koridoro.
Kelkaj angarillas*** kaj junkaj sudaderios deshilacados**** kaj amasigitaj sur la apoglatoj** sufiĉis por konvinki min ke ĉiuj planoj faritaj de Emigdio en Bogoto, impresita de miaj kritikoj, frakasis kontraŭ tio kion li nomis maljunlpensoj de sia patro. Male pliboniĝis rimardinde la bredado de minora brutaro***, kiel pruvis la karoj de diversaj koloroj kiuj paŝtiĝis en la korto; kaj saman plibonigon mi vidis en la volateria***, ĉar muiltaj pavoj salutis mian alvenon per alarmigaj krioj, kaj inter la kreolaj anasoj de la cienaga***, kiuj naĝis en la najbara kanaleto, distingiĝis pro ilia serioza aspekto***kelkaj de tiuj nomataj ĉiliaj.
Emigdio estis bonega knabo. Unu jaro antaŭ mia reveno al Kaŭka, sia patro sendis lin al Bogoto kun la celo meti lin, laŭdire de la bona sinjoro, en la vojo por fariĝi bona komercisto kaj interŝaĝanto. Carlos, kiu loĝis kun mi tiam kaj kiu sciis eĉ kion oni ne devas scii, trafis Emigdion, mi ne scias kie, kaj starigis lin antaŭ mi iun dimanĉon matene, antaŭigante lin kiam ili eniris en mia ĉambro por diri al mi: «Knabo!, mi mortigos vin pro ĝojo: mi alportas por vi la plej beletan aĵon».
Mi kuris ĉirkaŭbraki Emigdion, kiu staranta ĉe la pordo, havis la plej raran figuron kiun oni povus imagi. Estas sensenĉaĵo klopodi priskribi lin.
Mia samvilaĝano venis portanta la feltĉapelon, de koloro de kafo kun lakto, donaco de lia Don Ignacio, lia patro, en la sanktaj semajnoj de siaj junecjaroj. Estu ke ĝi estus al li mallarĝa, estu ke ŝajnus al li surhavi ĝin tiel, tiu aĉaĵo formis kun la malantaŭa parto de la larga kaj renigra kolo de nia amiko, angulon de naŭdek gradoj, Tiu maldikeco, tiuj enralecidas*** kaj glataj vangharoj haciendo juego kun la hararo plej nekonsolebla en sia forlaso kiun oni iam vidis; tiu flava vizaĝo, descaspando la sunbruloj de la vojo; la kolumo de la ĉemizo droninta sensespere sub la refaldoj de blanka veŝto kies pintoj malamis unu la alian; la brakoj aprisionados*** en la manikoj de blua kazako; la kalzono de cambrun kun larĝaj trabillas de cordoban****, kaj la botetoj el cirigita*** venadhaŭto** estis aferoj pli ol sufiĉaj por ekscitegi la entuzismon d Carlos.
Portis por mi Emigdio paron de orejonas espronoj enla mano kaj grandan*** menditaĵon por mi en la alia. Mi hastis elŝarĝi lin de ĉio, profitante momenton por rigardi severe Carlos, kiu kuŝanta en unu el la litoj de nia dormoĉambro, mordis kapkuzenon ploregantre, afero kiu preskaŭ produktis en mi la konfuzon plej neoportunan.
Mi ofertis al Carlos seĝon en la saloneto; kaj kiel li elektis la sofon de risortoj, sentinte la kompatinda ke sinkis, klopodis ĉiel serĉi ion por sin teni en la aero; sed, perdinte ĉiujn esperojn, alĝustiĝis kiel li povis, kaj stariĝinte, diris:
—Diabloj! Tiu ĉi Carlos ne akiras saĝon. Kaj nun! Tutrajte le venis ridanta en la strato pri la mistifiko*** kiun li estis faronta min. Kaj ĉu vi ankaŭ!.. Ve! Se tiuj ĉi uloj estas la sama demongo.****Kion vi opninoas pri tio kion ili faris al mi hoadiaŭ?
Carlos eliris el la dormoĉambro, profitante tian feliĉan okazantaĵon, kaj ambaŭ povis ride laŭplaĉe.
—Kion, Emigdio! —diris mi al mia vizitanto—: sidiĝu en la brakseĝo, ke ĝi ne havas trompon. Estas necese ke vi cries correa*****.
—Jes, ea***** —respondis Emigdio sidante malkonfide** kvazaŭ li timus novan malsukceson.
—Kion oni faris al vi? —ridis pli ol demandis Carlos.
—Ĉu oni vidis tion? Mi estis rakontanta al vi.
—Sed, kial? —insistis la inplacable Carlos, metante berakon sur al ŝultro—; rakontu al ni.
Emigdio finfine koleris, kaj malfacilege ni povis rekontentigi lin. Kelkaj pokaloj da vino kaj kelkaj cigaredoj*** konfirmis nian armisticon. Pri la vino rimarkis nia samvilaĝano ke estis pli bona tiu oranĝa kiun oni faris en Bugo, kaj la anisete*** verda de la vendejo de Paporina***. La cidaredoj de Ambalema ŝajnis al li malsuperaj ol tiuj kiuj volvitaj en sekaj folioj de platanarbo kaj parfumitaj en aliaj de figo kaj de diserigita aranĝarbo, kunportis li en la poŝoj.
Pasis du tagoj, estis jam nia Telemako vestita laŭkonvene kaj acicalado**** de la majstro Hilario; kaj kvankam la laŭmoda j vestaĵoj estis por li nekomfortaj kaj la novaj botoj igis lin vidi fajretojn, li devis elteni, stimulita de la vanteco de Carlos, kion li nomis martiro.
Establita en la helpdomo en kiu ni liĝis, li amuzigis nin sum la horoj post la manĝo** rakontante al niaj virinoj**** l aventurojn de sia vojaĝo kaj konceptante pri ĉio kio vekis lian atenton en la urbo. En la strato li estis malsimila, ĉar estis al ni necese forlasi lin al sia propra sorto, tio estas, al la jovial*** impertinento de la talabarteros*** kaj buhoneros***, kiuj kuris lin sieĝi tuj kiam ili vidis lin, por oferti al li ĉokontaj** seĝoj, arretrancas**, zammaroos, frenos**** kaj mil bagatelojn.
Bonŝance jam Emigdio finis ĉiujn siajn aĉetojn kiam sciiĝis ke la filino de la sinjorino de la domo, vigla knabino, despreocupadilla*** kaj ridema, mortis pro li.
Carlos, ne zorgante la detalojn, sukcesis konvinkli lin ke Mikaelina malŝatis ĝis tiam la flirtadon de ĉiuj interitoj: sed la diablo, kiu ne dormas, faris ke Emigdio malkovrus en plena flirtado**** unu nokto en la manĝejo sian cabrion** kaj sian amatinon, kial ili kredis le la malfeliĉulo dormis, ĉar estis la deka, horo kiam li kutimis li troviĝi en sia tria sonĝo; kutimo kiun li justigis leviĝantea ĉiam frumatene, kvankam estus frosttremante pro malvarmo.
Vidinte Emigdio kion li vidis kaj aŭdinte kion li aŭdis, ke estus pli bone por lis ripozo kaj nia ke li nenion estus aŭdinta, li pensis nur akceli sian foriron.
Kiel li havis nenion por riproĉi al mi, li farisla mi siajnkonfidencojn la nokton antaŭ sia vojaĝo, dirante al mi, inter multaj aliaj korfaciligoj:
—En Bogoto ne estas sinjorinoj: tiuj ĉi estas ĉiuj... koketaj de sep plandumoj***. Kiam tiu ĉi faris ĝin, kion oni esperas? MI eĉ pensas ne diri adiaŭ al ŝi***. Que caray******!, estyas nenio kiel la knabinoj de nia regiono; ĉi tie estas nur danĝeroj. Vio jam vidas Carlos: estas kiel altaro de corpus, enlitiĝas je la dekunua nokte kaj estas pli fullero**** ol neniam. Lasu lin esti tia, ke mi sciigos tiona l Don Chomo*** por ke li cindrosingnalu lin. Miras min vidi vin pensi nur pri viaj studoj.
Foriris do Emigdio, kaj kun li la amuzo de Carlos kaj Mikaelina.
Tia estis, resume, la krudhonesta kaj kamparansintena amiko kiun mi estis vizitonta.
Atendanta vidi lin veno de la interno de la domo, frontis mi la postgvardion aŭdinte ke li kriis al mi dum li saltis barilon de la korto:
—Finfine, ŝtipo!, mi pendis ke vi lasus min atendanta vin. Sidiĝu, ke mi iras tien.
Kaj li eklavis la manojn, kiujn li havis sangigitaj, en la kanaleto de la korto.
—Kion vi faris? —demandis mi al li post niaj salutoj.
—Ĉar hodiaŭ estas buĉotago kaj mia patro leviĝis frumatene por iri al la herbejoj***, estis mi donante la porciojn al la negroj, kio estas problemo, sed mi jam estas libera.
—Ĉoto! —kriis li; kaj malmulte poste prezentiĝis duonnudan nigreton, pasas monas**, kaj brako plena de cikatroj***.
—Portu al la boato tiun ĉevalon kaj purigu la alazan*** ĉevalidon.
Kaj turnanta al mi, post fiksi la rigardon en mia ĉevalo, li aldonis:
—Carizo** kun la retinto!*****
—Kiel difektiĝis tiel la brako de tiu knabo? —mi demandis.
—Enmetante kanon al la muelejo: estas ili tiel stultaj! Taŭgas li nur por zorgi ĉevalojn.
Sekve li komencis servi** la tagmanĝon, dum mi estis kun Dona Andrea, patrino de Emigdio, ku preskaŭ lasis sian panolon*** sen franĝoj, dum la kvaronhoro kiam ni interparolis solaj.
Emigdio iris surmeti blankan jakon** por sidiĝi ĉe la tablo; sed antaxu tio li prezentis al ni nigrinon ornamita de pasta azafate**** kun aguamanos*****, kiu portis pendanta de unu el la brakoj bantukon primorosamente***** brodita.
Rolis por ni kiel manĝejo la salono, kies meblaro reduktiĝis al malnovaj kanapoj** de vaqueta***, al kelkaj retabloj*** kitaj kiuj reprezentis sanktulojn, pendantaj alte en la ne tre blankaj muroj, kaj du tabletoj ornamitaj de fruktujoj kaj psitakoj el gipso.
Ni diru la veron: en la tagmanĝo ne estis grandaĵoj; sed oni konis ke la patrino kaj la fratinoj de Emigdio komprenadis tion pri aranĝi ilin. La supo de omleto aromigita de freŝaj herboj de la fruktoĝardeno; la fritaĵo de platanoj; la fromaĝo ŝtona; la pano de lakto kaj la akvo prezentita**** en antikvaj kaj grandaj kruĉoj de arĝento lasis nenion por deziri.
Kiam ni tagmanĝis mi povid vidi spionanta de inter pordo duonfermita unu el la knabinoj; kaj sia sinpatia vizaĝo, lumigita de okuloj nigraj kiel ĉambimboj***, lasis pensi ke tio kion ŝi okultis harminiis tre bone kun tio kion ŝi lasis vidi.
Mi adiaŭis je la dekunua la sinjorinon Andrea; ĉar ni estis decidinta iri vidi Don Ignacio-n en la herbejarojn** kie li estis faranta rodeon****, kaj profiti la vojaĝon por nin bani en la Amaime.
Emigdio demetis sian jakon por anstataŭi ĝin per ponĉo de hilo***; la botetojn de soche**** por surhavigi al si alpargatojn**** uzitajn; ŝnurumis blankajn zamarros**** de plenhara felto de kapro; surmetis al si grandan ĉapelon de Sauza kun ingo de blanka perkalo, kaj rajdis sian alazan****, zorgante unue vindi al li la okulojn per tuko. Kiel la ĉevalidego pilkiĝis kaj kaŝis la voston inter la gamboj, la rajdanto kriis: «Jam venas vi kun viaj malvirtoj!», donante al ĝi du sonorajn vipbatojn per la palmira manati** kiun li empinaba***. Per tio, post du aix tri saltoj*** kiuj eĉ ne movis la rajdanton el la ĉokonta*** seĝo, mi surrajdis kaj ni ekmarŝis.
Dum ni iris al la loko de la brutartesto, distanca de la domo pli ol duono da leŭgo***, mia kunulo, post kiam li profitis la unuan ŝajnan ebenaĵon por tornear kaj rayar**** la ĉevalon, eniris en konversacion malferman kun mi. Li elkropigis kiom li sciis pri la geedzaj pretendoj de Carlosm kun kiu li restarigis amikecon de kiam ili revidiĝis en Kaŭko.
—Kaj vi kion diras? —fine li demandis al mi.
Mi forevitis ruzece doni al li respondon; kaj li daŭrigis:
—Kial nei ĝin? Carlos estas laborema knabo: post kiam li konvinkiĝu ke li ne povas esti fazendestro se antaŭe li ne lasas apude la gantojn kaj la ombrelon, li devas sukcesi. Li ankoraŭ primokas min ĉar mi enlaĉas, faras talanqueras**** kaj barbeo*** muletos***; sed li devas fari la samon aŭ krevi. Ĉu vi ne vidas lin?
—Ne.
—Vi jam vidos lin do. Ĉu vi kredas ke li ne iras baniĝi al la rivero kiam la suno estas forta, kaj ke se oni ne enŝeligas** al li la ĉevalon li ne rajdas, ĉio por ne bruniĝi kaj por ne malpurigi al si la manojn? Cetere estas li ĝentlemano, tio ja: ne pasis de hodiaŭ ok tagojn ke li elirigis min de problemo pruntedonante al mi ducent patacones*** kiujn mi bezonis por aĉeti kelkajn bovidinojn. Li scias ke li ne faras tion vane; ser tio estas kion oni noma helpi ĝustatempe. Pri lia edziĝo... mi diros al vi ion, se vi promesas ne varmiĝi.****
—Diru, viro, diru kion vi volas.
—Ŝajnas ke en via domo oni vivas kun multe da tono; kaj ŝajnas al mi ke unu el la infaninoj kreskigita inter holan***, kiel tiuj de la fabeloj, bezonas esti traktata kiel benitaĵo.
Kaj lasis eliri ridegon kaj daŭrigis:
—Mi diras tion ĉar tiu don Jeronimo, patro de Carlos, havas pli da ŝelo ol sephaŭtoj**** kaj estas brava*** kiel sovaĝa aji****. Mia patro ne povas vidi lin de kiam li enmetis lin en proceso pri terlimoj kaj mi ne scias kion pli. La tago kiam li trafas lin ni devas doni al li fomentojn*** de mento kaj doni al li frotojn de brando kun malambo***.
Ni estis alvenantaj al la brutdresdo. Meze de la corral***, en la ombro de guasimo*** kaj tra la polvaro*** levita de la taŭraro en movo, mi malkovris Ignacion, kiu alproksimiĝis al mi por min saluti. XXXXXXXXXXXXX
Diris mi al don Ignacio kion mia patro komisiis al mi pri la brutaro kiun ili devis dikigi kune.
—Estas bone —li respondis al mi—. Vi jam vidas ke la novillada*** ne povas iri pli bone; ĉiuj ŝajnas turoj. Ĉu vi ne volas eniri por amuziĝi momenton?
Al Emigdio se le iban los ojos vidante la faenon***** de la bovistoj en la corral*****.
—Ej Tuso! —kriis li—; estu singarda ne malstreĉigi la pialon** Al la vosto! Al la vosto!
Mi senkulpigis min kun don Ignacio, samtempe dankante al li; li daŭrigis:
—Nenio, nenio; la bogotanoj timas la Sunon kaj la bravajn taŭrojn; pro tio la knaboj se echan a perder en la lernejoj de tie. Ne lasos min mensogi tiu bonita infano filo de don Chomo: je la sepa matene mi trovis lin en la vojo tegita**** en sia naztuko, tiele ke oni ne vidis al li eĉ okulon, kaj kun ombrelo!… Vi, pro tio kion mi vidas, feliĉe ne uzas tiujn aferojn.
En tiu momento kriis la bovisto***, kiu svingante la candente*** markilon aplikis ĝin en la skarpo-**** al kelkaj taŭroj kuŝigitaj kaj ŝnurigitaj en la coarral*****. : «Alia… alia...». Post ĉiu el la krioj sekvis plorbleko**, kaj faris don Ignacio per sia poŝtranĉilo plian entranĉon en la vergeto de guasimo*** kiu taŭgis kiel fuete***.
Ĉar dum la leviĝo de la brutoj povis okazi kelkaj danĝeraj lances****, don Ignacio, post ricevi nian adiaŭon, savis sin enirinte en najbara corraleja***.
La loko elektita de Emigdio estis la plej adekvata por ĝui la banon kiun la akvoj de Amaime ofertas en la somero, speciale je la horo kiam ni alvenis al sia bordo. Guabos currimbos***, sur kies floroj flirtis miloj da smeraldoj***, ofertis al ni densan ombron kaj pufigitan*** foliaron kie ni etendis la ponĉojn. En la fono de la profunda remanso*** kiu estis ĉe niaj piedoj oni vidis ĝis la plej malgrandajn ŝtonetojn*** kaj lidetid arĝentaj sardenoj. Sube, sur la ŝtonoj kiujn ne kovris la kurento, bluaj ardeegoj** kaj blankaj ardeetoj fiŝkaptis gvate aŭ kombis sian plumaron. En la strando antaŭa*** remaĉis kuŝe belaj bovinoj; araoj kaŝitaj en la foliaroj de la caĉimboj*** babiladis duonlaŭte; kaj kuŝanta en la altaj branĉoj dormis grupo** de simioj en mallaborema forlaso. La ĉiĉarras** resonigis ĉie siajn unutonajn kantojn. Una que otra*** scivolema sciuro ekmontriĝis*** inter la kankultivo kaj malaperis haste. En la internon de la arbarego ni aŭdis de tempo al tempo la melankolian trilon de la ĉilacoas****.
—Pendigu viajn zamarroj*** malproksime de ĉi tie —diris mi al Emigdio—; ĉar male, ni eliros el la baño kun kapdoloro***.
Ridis li volonte, vidinte min meti ilin en la horqueta*** de malproksima arbo:
—Ĉu vi volas ke ĉio odoru je rozoj? La viro devas odori je ŝafo.
—Certe; kaj kiel pruvo ke vi tion kredas, vi portas en viaj zamarroj*** la tutan haladzon de kapristo***.
Dum nia baño, aŭ ĉar la nokto kaj la bardo de la bela rivero pretigas la animon fari konfidencojn, aŭ ĉar mi estis kapabla ke mia amiko faru ilin al mi, li konfesis al mi ke post konservi dum kelke da tempo kiel kelikvon la memoron pri Micaelina, li enamiĝis freneze de belega napanguita***, malforteco kiun li klopodis kaŝi de la suspektemo de don Ignacio, ĉar tiu ĉi estis pretendonta malaranĝi ĉion al li, ĉar la knabino ne estis sinjorino, kaj finfine reagis jene:
Kiel se povus konveni al mi esziĝi al sinjorino, por ke rezultu de ĉio ke devus mi servi al ŝi anstataŭ esti servata de ŝi! Kaj se mi estus la plej altkvalita ĝentlemano, kion diable mi estis faronta per virino de tia kondiĉo***? Sed se vi konus Zoilan… Viro!, mi ne troigas***; eĉ versojn vi farus por ŝi… Kiujn versojn!, via buŝo fariĝus akvo: ŝiaj okuloj estas kapablaj igi vidi al blindulo; havas ŝi la plej ladina**** rido, la plej belajn piedojn, kaj talio kiu…
—Iom post iom —mi interrompis lin—: ĉu vi volas diri ek vi estas tiel freneze anamiĝinat ke vi lasus vin droni se vi ne edziĝas al ŝi?
—Mi edziĝas eĉ se la kaptilo portas min!
—Al virino de vilaĝo? Sen permeso de via patro?… Oni jam vidas: vi estas viro de barboj, kaj vi devas scii kion vi faras. Kaj Carlos havas li novaĵon de ĉio ĉi?
—Ne mankis alia afero! Dio liberigu min! Se en Bugo oni havas lin en la manplatoj kaj laŭplaĉe***, kion vi volas. La bonsanŝo estas ke Zoila loĝas en San Pedro kaj iras al Bugo nur maloftege.
—Sed al mi vi ja montrus ŝin.
—Al vi estas alia afero; kiam vi volu mi iros kun vi.
Je la tria posttagmeze mi disiĝis de Emigdio, mi senkulopigis min milmaniere por ne manĝi kun li, kaj estus la kvara kiam mi alvenis hejme.